घर–घरमा मादल बज्दै, मेहन्दी र चुराले सिंगारिएका महिलाहरूको उमंगसँगै बजार पनि तीजको रौनकमा डुबेको छ । परम्परागत धार्मिक श्रद्धा र सांस्कृतिक उत्साह मात्र नभई तीज अहिले नेपाली अर्थतन्त्रको मौसमी इञ्जिनका रूपमा उदाउँदै गएको छ ।
असार–साउनको व्यस्त रोपाइँपछि भदौको सुरुमा मनाइने तीज दर खाने, पूजा गर्ने र नाचगान गर्ने पर्वका रूपमा मात्र सीमित छैन । यसले कृषि, गहना, कपडा, सौन्दर्य, सेवा, संगीतदेखि खाद्य बजारसम्म उल्लेख्य चलायमान बनाएको छ ।
सुन–चाँदी व्यवसायीहरूका अनुसार तीजको समयलाई मुख्य व्यापारिक सिजन मानिन्छ । हाल सुन प्रतितोला दुई लाख नजिक पुग्दा सुनको कारोबार केही सुस्त देखिए पनि चाँदी, हीरा, मोती र कृत्रिम गहनाले राहत दिएको छ । नेपालभर करिब २२ हजार सुनचाँदी व्यवसायी सक्रिय छन् । यस सिजनमा चुरा–पोतेको माग विशेष रूपमा बढ्ने गर्दछ । चीन, भारत, कोरिया, चेक रिपब्लिकलगायत मुलुकबाट आयात हुने पोतेको कारोबार करोडौंमा पुग्छ । अघिल्लो वर्ष मात्र २९ करोड रुपैयाँभन्दा बढीको पोते आयात भएको थियो । यता, नेपाली पोते बेलायत, अमेरिका, फ्रान्सलगायत मुलुकमा निर्यात हुँदै नेपाली हस्तकलाको सम्भावना झल्किएको छ ।
कपडा बजार पनि तीजमै फस्टाउँछ । पहिले साडीको माग बढी भए पनि अहिले लेहङ्गा, कुर्ता–सुरुवाल जस्ता फ्यूजन फेसनले बजारलाई विविध बनाएको छ । व्यवसायीका अनुसार कपडा बजारको ५० प्रतिशतभन्दा बढी कारोबार तीजकै सिजनमा हुने गरेको छ । तर, नेपालमा वार्षिक ८० करोड मिटर कपडाको आवश्यकता भए पनि अधिकांश आयातमा निर्भर रहँदा घरेलु उद्योग भने कमजोर देखिएको छ ।
सौन्दर्य क्षेत्रमा पनि तीजले विशेष चलायमानता ल्याएको छ । शहरदेखि गाउँसम्म मेकअप, फेशियल, हेयरड्रेसिङ जस्ता सेवामा लगानी बढेको छ । नेपालमा कस्मेटिक सामग्रीको वार्षिक कारोबार ३० अर्ब रुपैयाँ पुगेको तथ्याङ्क छ ।
यस्तै, दर खाने दिनलाई दूध व्यवसायीहरूले ‘पिक आवर’का रूपमा लिन्छन् । देशभर दैनिक ७२ लाख लिटर उत्पादन हुने दूधमध्ये ३६ लाख लिटर बजारमा पुग्छ । त्यसमध्ये आधाभन्दा बढी राजधानीमा मात्र खपत हुन्छ । यससँगै रोटी, मिठाई, फलफूल र ड्राई फ्रुटको कारोबार पनि उल्लेख्य हुन्छ ।
संगीत बजारमा तीजको प्रभाव झन् प्रष्ट छ । हरेक वर्ष लोक तथा दोहोरी गायकगायिकाले सयौं गीत बजारमा ल्याउँछन् । यसवर्ष मात्रै करिब ९ करोड रुपैयाँ लगानी भएको अनुमान गरिएको छ । भिडियो निर्माण, युट्युब विज्ञापन र स्टेज कार्यक्रममा समेत तीजले उल्लेख्य आम्दानी दिने गरेको छ ।
पाँचमीका दिन महिलाले शिव–पार्वतीको पूजा गर्दा पूजा सामग्री, धूप, कलश, माटोका भाँडा, फलफूललगायतको कारोबार बढ्छ भने पण्डित–पुरोहितको सेवा पनि व्यस्त हुन्छ । यसले सेवा क्षेत्र समेत सक्रिय बनाएको छ ।
समग्रमा, तीज अब केवल धार्मिक र सांस्कृतिक पर्व मात्र नभई नेपाली अर्थतन्त्रलाई चलायमान बनाउने मौसमी चक्र बन्न पुगेको छ । चाहे गहना होस्, कपडा वा संगीत, तीजले बजारलाई ‘फेस्टिभल बुस्ट’ दिने गरेको छ ।
