रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिन दुई दिने राजकीय भ्रमणका लागि आज (बिहीबार) भारत आउन लाग्नुभएको छ। भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीसँगको शिखर वार्तामा दिल्ली र मस्कोबीच व्यापार, रक्षा र भूराजनीतिसँग सम्बन्धित कैयौँ महत्त्वपूर्ण सम्झौताहरूमा हस्ताक्षर हुने अपेक्षा गरिएको छ।
विशेष गरी, युक्रेन युद्धका कारण रुसलाई एक्ल्याउने पश्चिमा प्रयासहरू र रुसी तेल खरिद रोक्न अमेरिकाले भारतमाथि चर्को दबाव दिएको केही महिनापछि यो उच्चस्तरीय भेटवार्ता हुन लागेको हो। यो भ्रमण मोदीका लागि आफ्नो ‘रणनीतिक स्वायत्तता’ को रक्षा गर्ने महत्त्वपूर्ण परीक्षण पनि हो।
क्रेमलिनका लागि भारत किन महत्त्वपूर्ण छ?
दशकौँदेखि भारतसँग निकटको सम्बन्ध रहेको रुसका लागि अहिलेको भूराजनीतिक परिदृश्यमा भारतको मित्रता झन् महत्त्वपूर्ण बनेको छ।
-
विशाल बजार र अर्थव्यवस्था: भारत विश्वको सबैभन्दा द्रुत गतिमा उदाइरहेको प्रमुख अर्थतन्त्र हो र ८ प्रतिशतभन्दा बढीको आर्थिक वृद्धिदर कायम छ। करिब डेढ अर्ब जनसङ्ख्या रुसी सामान, विशेष गरी तेलका लागि अत्यन्त आकर्षक बजार हो।
-
तेल व्यापारको रणनीति: युरोपेली बजारमा प्रतिबन्ध लागेपछि रुसले भारतलाई सहुलियत मूल्यमा तेल उपलब्ध गराएको थियो। यसले गर्दा भारतले रुसबाट आयात गर्ने तेलको हिस्सा २.५ प्रतिशतबाट बढेर ३५ प्रतिशत सम्म पुगेको थियो। पुटिन यो व्यापारलाई निरन्तरता दिन चाहन्छन्। यद्यपि, अमेरिकी दबावपछि भारतले हालै रुसी तेलको आयात घटाएको छ।
-
हतियार बिक्री: सोभियत कालदेखि नै भारतलाई हतियार बिक्री गर्नु मस्कोको प्राथमिकता हो। पुटिनको भ्रमणको क्रममा भारतले अत्याधुनिक रुसी लडाकु विमान र हवाई प्रतिरक्षा प्रणाली खरिद गर्ने योजनामा सम्झौता हुने अपेक्षा छ।
-
भूराजनीतिक सन्देश: पुटिनले भारत भ्रमण गरेर युक्रेन युद्धमा आफूलाई एक्लाउने पश्चिमा प्रयासहरू असफल भएको र रुससँग चीन र भारत जस्ता शक्तिशाली सहयोगी देशहरू रहेको सन्देश ‘बहु-ध्रुवीय विश्व’ अवधारणा अन्तर्गत दिन खोजेका छन्।
मोदीका लागि ‘रणनीतिक स्वायत्तता’ को परीक्षण
भारत र रुसबीचको सम्बन्ध सोभियत सङ्घको समयदेखि नै कायम छ, जसलाई रुसले ‘विशेष र विशेषाधिकार प्राप्त रणनीतिक साझेदारी’ भन्दै आएको छ। मोदीका लागि यो भेट धेरै महत्त्वपूर्ण छ:
-
अमेरिकी दबावको प्रतिरोध: रुसी तेल खरिदमा अमेरिकाले आयात शुल्क वृद्धि गर्ने निर्णय गरेपछि भारत र अमेरिकाबीचको सम्बन्ध कमजोर बनेको छ। पुटिनसँगको भेटमार्फत मोदीले ट्रम्प प्रशासनको दबावमा नझुकेको र आफ्नो कूटनीतिक स्वायत्तता कायम रहेको सन्देश स्वदेश र विश्वसामु दिन चाहन्छन्।
-
सन्तुलित परराष्ट्र नीति: मोदीले मस्कोसँग घनिष्ठ सम्बन्ध राख्दै युरोपेली सहयोगीहरूसँगको साझेदारीलाई पनि कायम राख्नुपर्ने चुनौती छ। भारतस्थित जर्मन, फ्रान्स र यूकेका राजदूतहरूले हालै युक्रेन युद्धलाई लिएर रुसको अडानको आलोचना गर्दै संयुक्त लेख लेखेका कारण मोदी कूटनीतिक धारमा हिँड्नुपर्ने अवस्था छ।
-
व्यापार वृद्धि: दुई देशबीचको द्विपक्षीय व्यापार गएको चैतमा ६८.७२ अर्ब डलर पुगेको छ। मोदी यसलाई तेलबाहेक अन्य क्षेत्रमा पनि फराकिलो बनाउन चाहन्छन्। विशेष गरी, विविधीकरणको प्रयासका बाबजुद भारतका धेरै रक्षा क्षेत्रहरू अझै पनि रुसमाथि निर्भर छन्, र रक्षा खरिदलाई प्राथमिकता दिइनेछ।
दोकलाम घटनापछि भेटको महत्त्व
हालै कश्मीरको दोकलाममा भएको आतंकवादी हमलापछि भारतले ‘अपरेशन सिन्दुर’ चलाउँदा अमेरिकाले भारतको प्रतिद्वन्द्वी पाकिस्तानलाई ज्यादा समर्थन गरेको र भारतमाथि चरम दबाब दिएर युद्ध रोकेको अमेरिकी राष्ट्रपति ट्रम्पले सार्वजनिक रूपमा बताउँदै आएको सन्दर्भमा पुटिनको यो भ्रमण मोदीका लागि अझै महत्त्वपूर्ण भएको छ। यसले भारतलाई आफ्नो रक्षा र भूराजनीतिक हितको लागि मस्कोमाथिको निर्भरता र वाशिङ्टनको दबाव बीच सन्तुलन मिलाउनुपर्ने चुनौती प्रस्तुत गरेको छ।
