नेपालमा स्वास्थ्य क्षेत्रमा कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) को प्रयोग तीव्र रूपमा बढ्दैछ। AI ले स्वास्थ्य सेवा क्षेत्रमा नयाँ क्रान्ति ल्याउने सम्भावना देखाउँदैछ, तर यसले मानव डाक्टरको स्थान लिन सक्ने डर पनि सँगै आएको छ।
विशेषज्ञहरूका अनुसार स्वास्थ्य क्षेत्र AI का लागि सबैभन्दा उपयुक्त क्षेत्र हो। यसको कारणहरूमा विशाल डाटासेट, उच्च सटीकताको आवश्यकता, र जटिल स्वास्थ्य प्रणालीको समन्वय आवश्यकताहरू समावेश छन्। विश्वभर स्वास्थ्य सेवाले करिब १०% मानव निर्मित डाटालाई उत्पादन गर्छ, जसमा AI लाई सिक्न र भविष्यवाणी गर्न सहजता मिल्छ।
AI ले नैदानिक अभ्यासमा विभिन्न क्षेत्रमा प्रभावकारी भूमिका खेल्दै आएको छ:
-
सुधारिएको निदान र इमेजिङ: AI एल्गोरिदमले एक्स-रे, रेडियोलोजी र ईसीजी विश्लेषण गरेर मानवीय आँखाले नदेख्ने विसंगतिहरू पत्ता लगाउन सक्छ। नयाँ प्रविधिले बिरामीको खोकीको आवाज विश्लेषण गरेर पनि श्वासप्रणाली सम्बन्धी रोग निदान गर्न सक्ने अवस्था आएको छ।
-
प्रशासनिक कामको सरलता: AI ले भ्वाइस-टु-टेक्स्ट प्रविधि प्रयोग गरी मेडिकल रेकर्ड तयार गर्न, फोलोअप सल्लाह सुझाव दिन, र ल्याब तालिका व्यवस्थापन गर्न सहयोग पुर्याउँछ, जसले डाक्टरलाई बिरामीमा ध्यान दिन सजिलो बनाउँछ।
-
थेराग्नोस्टिक्स र भविष्यवाणी उपचार: न्यानोटेक्नोलोजीको प्रयोग गरी AI अब थेराग्नोस्टिक्स (निदान र उपचारको संयोजन) मा प्रवेश गरेको छ। माइक्रोचिपहरूले क्यान्सरको पहिचान मात्र नभई उपचार पनि गर्न सक्छन्, वा रोगको लक्षण देखा नपरी नै यसको सम्भाव्यता भविष्यवाणी गर्न सक्छन्।
डाक्टरको स्थान लिने डर मिथक:
AI ले भर्चुअल हेल्थ असिस्टेन्ट र IoMT (इन्टरनेट अफ मेडिकल थिंग्स) को माध्यमबाट स्वास्थ्य सेवा सजिलो बनाएको छ, तर यसले मानव डाक्टरलाई प्रतिस्थापन गर्ने सम्भावना न्यून छ। स्वास्थ्य क्षेत्रमा कानुनी र नैतिक जिम्मेवारी मानवमा रहन्छ, र मानव संवेदना, अन्तर्ज्ञान र जटिल निर्णय क्षमताको विकल्प AI सँग छैन।
