बाढीपहिरोको प्रकोपले मात्रै होइन, बजार मूल्यको गिरावटले पनि यस वर्ष नेपाली किसानलाई थप संकटमा पारेको छ। विशेषगरी पूर्वी नेपालका पहाडी जिल्लाका किसान अहिले अलैँचीको मूल्य खस्किँदा मारमा परेका छन्।
नेपाल पर्यटन बोर्डका तथ्यांकअनुसार होइन, तर किसान र व्यापारी संघको बजार सर्वेक्षणका आधारमा, यस वर्ष प्रतिमन (४० किलोग्राम) अलैँचीको मूल्य ८० हजार रुपैयाँमा झरेको छ। गत वर्ष यही समयमा सोही परिमाणको मूल्य ९० हजार रुपैयाँ रहेको थियो।
एक दशकदेखि ओरालो लाग्दै आएको अलैँची बजारले गत वर्ष केही सुधार देखाएको थियो। त्यतिबेला कालो सुन भनेर चिनिने अलैँचीको मूल्य प्रतिमन १ लाख १० हजार रुपैयाँ सम्म पुगेको थियो। तर अहिले उच्च गुणस्तर (ग्रेडिङ भएको) अलैँची ८२ हजार रुपैयाँमा, र सामान्य ग्रेडको अलैँची ८० हजार रुपैयाँमा कारोबार भइरहेको किसानहरूले बताएका छन्।
पूर्वी पहाडका जिल्ला — सङ्खुवासभा, पाँचथर, ताप्लेजुङ, इलाम र धनकुटा — अलैँची उत्पादनका मुख्य केन्द्र हुन्। तर किसानका अनुसार खेती विस्तार भए पनि बजार व्यवस्थापन र निर्यात सञ्जालमा सुधार हुन नसक्दा अलैँचीको मूल्य अस्थिर रहँदै आएको छ।
अलैँची उत्पादनमा निर्यात निर्भरता अत्यधिक छ। किसानहरूको अनुमानमा, नेपालमा उत्पादन हुने अलैँचीमध्ये ९५ प्रतिशतभन्दा बढी निर्यात हुन्छ। तर सीमित बजार र विदेशी मागमा आएको घटबढका कारण मूल्यमा वर्षेनि ठूलो उतारचढाव देखिने गरेको छ।
नेपाली व्यवसायीहरूले अलैँचीलाई गुणस्तरका आधारमा तीन ग्रेडमा वर्गीकरण गर्छन् — उच्च, मध्यम र सामान्य। यही वर्गीकरणका आधारमा मूल्य निर्धारण गरिँदा किसानले राम्रो ग्रेड पाउन सके पनि समग्र बजार मूल्य घटेकाले आम्दानी घटेको गुनासो बढेको छ।
स्थानीय व्यापारीहरूका अनुसार भारत र मध्यपूर्वी बजारमा माग घट्नु, निर्यात प्रक्रिया जटिल हुनु र भुक्तानी ढिलाइजस्ता कारणले पनि यस वर्षको मूल्य घट्न सहयोग गरेको हो।
किसानहरू भन्छन्, “हामीले उत्पादन बढायौं, तर बजार घट्यो। सरकार र निजी क्षेत्रले अलैँचीको स्थायी बजार सुनिश्चित नगरेसम्म यो ‘कालो सुन’ फेरि पनि घाटाको खेती बन्नेछ।”
